Câu Chuyện Về Đêm “Trăng Xưa” Ở Hà-Nội
* Ngọc-Cường
Người nghệ sĩ cần có con tim nhạy cảm và một tâm hồn phong phú, và một khi đã mang nghệ sĩ tính, họ dễ trở thành đa dạng về nhiều lãnh vực của nghệ thuật: như có nhà văn, ngoài khả năng viết lách, còn vẽ tranh và trở thành họa sĩ tài hoa.
Riêng trong Tự Lực Văn Đoàn ( thành lập năm 1932 tại Hà-Nội), có nhà văn Nhất-Linh vừa viết văn lại vẽ tranh… trong khi Khái Hưng, người bạn thân của ông, chú tâm vào văn chương, và dường như không có vẽ một bức họa nào…
Thế nhưng, mười một năm sau khi Khái Hưng mất ( bị Việt-Minh thủ tiêu ) … tại Sài-Gòn, năm 1958, nhà văn Nhất-Linh cho xuất bản tạp chí văn chương Văn Hóa Ngày Nay.
Phát hành đến số thứ 5, đặc biệt về Trung Thu, nơi trang 85, có đăng một trang báo, dưới tiêu đề Trăng Xưa , bên dưới có in một bức họa, kèm theo lời chú thích sau đây :
“ Đây là bức tranh chính tay Khái Hưng vẽ ( mấy chữ nho bên cạnh là Khái Hưng họa ) để tỏ nỗi buồn của ông khi một người bạn văn thân thiết của ông, Nhất Linh vì công việc chống Pháp mà phải bỏ đi xa. Khái Hưng không phải là họa sĩ nhưng bức tranh ông vẽ này đẹp như một bức danh họa , lột tả được nỗi buồn của người đối diện ánh trăng khuya, nhớ tới bạn.”
( Xin độc giả xem bản chụp trang báo in lại dưới đây)
Bài báo vỏn vẹn một trang giấy, đăng một bài thơ in đè lên một bức tranh… và, ngoài lời chú thích nêu trên của Tòa Soạn , mà tác giả tin là do Nhất Linh viết, không cho thêm chi tiết nào khác.
Bức họa hi hữu của Khái Hưng, và bài thơ buồn của Huyền Kiêu hé lộ cho ta biết một kỷ niệm nhỏ nhưng thắm thiết và sâu đậm về tình bạn giữa hai nhà văn Nhất-Linh và Khái Hưng, nhưng, tại sao Nhất Linh không cho chúng ta biết thêm chi tiết khác, như cảnh đêm đó xảy ra ở đâu, tại nhà ai, năm nào, và có mặt thêm những ai ? Phải chăng, Nhất Linh vốn bản tính kín đáo, coi tình bạn là một chuyện riêng tư của mình (với Khái Hưng) ?
Xin có mấy nhận xét:
– Một phần bức họa bị choáng chỗ để in bài thơ Tương Biệt Dạ của thi sĩ Huyền Kiêu, và không rõ lý do, bài thơ lại choáng lên chỗ của bức tranh. Có thể, Nhất-Linh cố ý che đi một phần bút tích gì , viết ở dưới hàng chữ nho (do Khái Hưng họa) ?
-Về bức tranh Trăng Xưa của Khái Hưng:
Giản dị, vẽ bằng mực Tàu, vỏn vẹn hai màu đen và trắng, vẽ bóng của một người ngồi bên cạnh bàn, dưới ánh trăng khuya đang rọi chiếu vào một thư phòng…trên thềm cửa, một con mèo ngồi cô đơn … nhưng dưới nét vẽ của Khái Hưng ghi lại nỗi buồn mêng mang, khiến người xem cũng bồi hồi xúc động , có lẽ đã nói lên được nỗi lòng lưu luyến của ông, lúc phải xa người bạn tri kỷ Nhất Linh, …
-Riêng về bài thơ Tương Biệt Dạ của Huyền Kiêu:
Nếu không có lời chú thích, chỉ đọc bài thơ riêng rẽ, người ta sẽ nghĩ đây là cảnh chia ly của một đôi tình nhân,diễn tả nỗi lòng khi họ phải xa nhau.Nhưng điều này có gì là quan trọng,vì tình cảm có khác gì nhau, dù đó là tình yêu trai gái, hoặc tình bạn giữa hai nhà văn, vẫn là mối lưu luyến như nhau?
(Bài “Tương Biệt Dạ” được sáng tác vào chớm thu năm Canh Thìn – 1940, chỉ mấy tháng sau là bước sang năm Tân Tỵ – 1941, được nhà xuất bản Đời Nay tuyển chọn trong Giai Phẩm Đời Nay, Xuân 1941 cùng với bài thơ “Khúc Ca Man Dại” của Đinh Hùng )